Ekonomik Nabzı Tutmak: Türkiye’deki Makroekonomik Zaman Serileri İle Geliştirilmiş Bir Kriz Endeksi

Abstract

Serbest piyasa ekonomisini tercih eden ülkelerde yaşanan ekonomik krizler, bu konu hakkında yapılan bilimsel çalışmaları arttırmıştır. Araştırmalarla birlikte krizle ilgili tanım, kavram ve sınıflamalar da artmıştır. Ekonomik krizlerle ile ilgili önemli alt başlıklardan biri de kriz sinyallerinin başarılı biçimde tespit edilmesidir. Bunun için ekonomik göstergeleri, istatistiksel modelleme teknikleri ile bir araya getirerek kullanmak mümkündür. Bu çalışma ile ülke ekonomisinin nabzını doğru şekilde tutmak ve olası bir krizi öngörebilmek için seçilmiş reel ve finansal değişkenlerle bir endeks kurmak amaçlanmıştır. Bu amaç doğrultusunda on üç seçilmiş değişkenin derlenen ve hesaplanan aylık verilerine Temel Bileşenler Analizi uygulanarak, beş temel bileşen elde edilmiştir. Bileşenlerin toplam değişkenliği açıklama oranı %79,9 olarak bulunmuştur. Beş temel bileşen, kendi varyans açıklama oranları ile ağırlıklandırılarak birleştirilmiş ve tek boyutlu kriz endeksi elde edilmiştir. Elde edilen endekse zaman serisi analizi uygulanarak öngörü yapılmıştır. Ayrıca En Küçük Kareler Tabanlı Kümülatif Toplam Kontrol Grafiği yöntemi ile endekste yapısal kırılmaların olduğu tespit edilmiştir. 2005 Ocak-2020 Mart tarihleri arasında Türkiye ekonomisinde istatistiksel olarak anlamlı beş kırılma: 2007 Nisan, 2008 Aralık, 2010 Haziran, 2012 Temmuz ve 2017 Hazirandır. Endekste yaşanan kırılmaların bu tarihler doğrultusunda ekonomik ve siyasal gündemle ilişkileri incelenerek yorumlanmıştır.

Economic crises in countries that prefer a free market economy have increased scientific studies on this issue. Along with the research, definitions, concepts and classifications related to the crisis have also increased. One of the important subheadings related to economic crises is the successful detection of crisis signals. For this, it is possible to use economic indicators dec combining them with statistical modeling techniques. With this study, it is aimed to establish an index with selected real and financial variables in order to keep the pulse of the country's economy in the right way and to predict a possible crisis. For this purpose, Basic Components Analysis was applied to the compiled and calculated monthly data of thirteen selected variables and five basic components were obtained. The total variability of the components was found to be 79.9%. The five basic components were combined by weighting them with their own variance disclosure ratios and a one-dimensional crisis index was obtained. Time series analysis was applied to the obtained index and prediction was made. In addition, it has been determined that there are structural breaks in the index using the Least Squares-Based Cumulative Total Control Graph method. Between January 2005 and March 2020, five statistically significant breaks in the Turkish economy are: April 2007, December 2008, June 2010, July 2012 and June 2017. The relations of the breaks experienced in the index with the economic and political agenda in line with these dates have been examined and interpreted.